Wanacja (Starachowice)

---

Nazwa

Historia nazwy tego miejsca jest niezwykle bogata i złożona. Nazwa była wykorzystywana w różnych formach na przestrzeni wieków.

W roku 1529 po raz pierwszy pojawia się zapis „Venetia”, a następnie w kolejnych latach można znaleźć różne warianty tej nazwy, takie jak: „Wenecja” w 1538 roku, „Venecia” w 1565 i 1577 roku, oraz „Wenecya” w roku 1629.

Rok 1649 przyniósł nową odmianę „Wenetia”, a w 1662 roku znów powrócono do „Venecia”. W 1673 roku nazwa zmienia się na „Wanacia”, natomiast w 1688 roku widnieje jako „Wanacya”. Kolejne lata, aż do 1699, przynoszą ekskluzywną formę „Wenecya”.

W osiemnastym stuleciu zapisywana była jako „Venetia” w 1747 roku oraz „Wanacya” w 1780 i 1787 roku. Dalsze zmiany miały miejsce w 1827 roku, kiedy przyjęto ponownie formę „Wanacya”. Ostatecznie, w 1892 roku, pojawiły się już dwa zapisy: „Wanacya Rządowa” oraz „Wanacya Księża”.

Historia

Wanacja to historia dawnej wsi, która znajduje się na zachód od Starachowic. W dokumencie pochodzącym z 1529 roku, obszar ten był częścią powiatu sandomierskiego, a w 1827 roku wchodził w skład powiatu soleckiego. W 1787 roku Wanacja przynależała do parafii Wierzbnik. W okresie Królestwa Kongresowego zamieszkiwała w powiecie iłżeckim, który znajdował się w guberni kieleckiej.

Począwszy od roku 1867 do 1870, Wanacja była częścią gminy Starachowice. W wyniku reformy administracyjnej, 13 stycznia 1870 roku gmina Starachowice została zniesiona poprzez połączenie z Wierzbnikiem, który utracił prawa miejskie, co prowadziło do utworzenia gminy Wierzbnik. Natomiast już 18 sierpnia 1916 roku Wierzbnik został wydzielony z gminy Wierzbnik jako odrębna gmina miejska. Z kolei 1 listopada 1916 roku z pozostałej części gminy Wierzbnik, w skład której wchodziła także Wanacja, powstała nowa gmina Styków.

W okresie II Rzeczypospolitej Wanacja wchodziła w skład województwa kieleckiego (powiat iłżecki), a w 1921 roku liczyła 638 mieszkańców. W dniu 31 października 1933 roku utworzono gromadę o nazwie Wanacja, która składała się z wsi Wanacja oraz Wanacji Książęcej, a także lasów państwowych leśnictwa Wanacja. 1 kwietnia 1939 roku miasto Wierzbniki połączono z gromadą Starachowice Fabryczne, przekształcając je w Starachowice-Wierzbnik. Wanacja jednak pozostała odrębną jednostką w gminie Styków.

W czasie II wojny światowej Wanacja została włączona do Generalnego Gubernatorstwa, dokładniej do dystryktu radomskiego w powiecie starachowickim. Niemcy zlikwidowali gromadę Wanacja, jak również inne gromady, w tym Starachowice-Wieś, Krzyżową Wolę oraz Starachowice Górne, a te obszary włączono do miasta Starachowice-Wierzbnik.

Po wojnie przywrócono stan sprzed jej wybuchu, co oznaczało, że gromady, które zostały włączone do Starachowic, odzyskały swoją samodzielność, w tym Wanacja. Miasto natomiast powróciło do nazwy Starachowice-Wierzbnik, zmieniając ją na Starachowice dopiero 3 września 1949 roku. Wanacja ostatecznie utraciła swoje przywileje jako samodzielna jednostka administracyjna 1 lipca 1952 roku, kiedy to została włączona do miasta Starachowice, związku z nadaniem mu statusu powiatu miejskiego.

Topografia, granice

W 1532 roku Wanacja stykała się z obszarem Rzepina.

W 1546 roku sołtys miejscowości Michałów uzyskał w użytkowanie łąkę położoną w Wanacji, która znajdowała się w osuszonym stawie rybnym, zwanym również „na Stawyku”. Ta lokalizacja znajdowała się w pobliżu rzeki, z jednej strony rzeki Kamiennej, znanej wcześniej jako Kamyon, i była otoczona łąkami, które od dawna były użytkowane przez kmieci.

W latach 1546-1547 ustalono granice Wanacji, Michałowa oraz Dąbrowy, a także dewiz dotyczące dóbr klasztoru wąchockiego oraz miejscowości Wąchock i Mirzec. Były one rozgraniczone od wsi należących do biskupa krakowskiego, takich jak Tychów, Lipie, Małęczyn i Lubienia.

W późniejszych latach, mianowicie w 1662, 1670, 1771 oraz 1780 roku, miejscowość graniczyła z Wierzbniku, co pokazywało jej długotrwałe sąsiedztwo z tym obszarem.

W 1777 i 1780 roku Wanacja miała również bezpośrednie sąsiedztwo z Rzepinem. Granice tej miejscowości w 1780 roku obejmowały jej wschodnia i południowa część, które stykały się z granicą świślińską biskupa krakowskiego. Zachodnia granica była sąsiadem Krzyżowej Woli, należącej do Cystersów wąchockich, natomiast północna granica intonowała sąsiedztwo z stawem wierzbnickim, który graniczył z Michałowem.

W 1803 roku odbyło się ponowne ustalenie granic Wanacji i Michałowa względem Starachowic oraz Krzyżowej Woli. Dodatkowo, w 1820 roku Wanacja zaczęła graniczyć z Wierzbnikem.

Kalendarium

Historia miejscowości Wanacja, w obrębie starachowickiego regionu, jest bogata i znacząca. Właściwie, przez wieki, tereny te były poddawane różnorodnym zarządzeniom i przynależnościom. W 1818 roku majątek, w skład którego wchodziła Wanacja, przejął rząd, zarządzając nim w różnych formach.

• W 1529 roku tereny te należały do klasztoru świętokrzyskiego, a z biegiem lat zapisano pobór z 1 kwarty.
• Rok 1538 to moment, kiedy opat zaczyna pobór od jednego zagrodnika.
• W 1546 roku sołtys Michałowa otrzymuje pomoc od poddanych klasztornych z Dziurowa i Wanacji przy szarwarku.
• W dokumentach z 1565 i 1569 roku ponownie odnotowano wsparcie dla sołtysa Michałowa.
• Rok 1571 przynosi pobór z 2 łanów oraz położonej koło wsi kuźnicy.
• W latach 1577 oraz 1578 przesłano do dokumentów nadal pobory z 4 kmieci na 2 łanach.
• 1629 to kolejny rok, w którym opat daje pobór od 4 kmieci na 2 łanach, tym razem dodając informacje o bydle.
• W 1673 roku podano pogłówne od zarządcy gminy Wanacji.
• W 1780 roku Wanacja liczyła zaledwie 6 dymów i 6 zagrodników, każdy z mieszkańców miał swoje obowiązki wobec plebana.
• W każdym z wymienionych lat podkreślano wpływy rządu i klasztoru na lokalną społeczność.
• W 1820 roku tereny te zostały formalnie uznane jako dobra rządowe.
• W 1892 roku notowane są dwie hłości – „Wanacja Rządowa” i „Wanacja Księża”, z różnorodnymi liczbami ludności i gospodarstw.

Warto podkreślić, że w 1870 roku miejscowość rozwijała się, osiągając liczbę 25 domów oraz 211 mieszkańców. Cała historia Wanacji obraca się wokół zmieniających się wpływów, które kształtowały życie jej mieszkańców. Z perspektywy czasu można zaobserwować, jak zmieniały się struktury oraz zarządzanie lokalnymi dobrami, co miało wpływ na rozwój społeczności.

Wydarzenia

W historii Wanacji wydarzenia z lat przeszłych odgrywają znaczącą rolę. Warto zauważyć, że w 1546 roku powstało wójtostwo w Wanacji, co miało duży wpływ na rozwój lokalnej administracji.

Następnie, w 1553 roku, Zygmunt August podjął decyzję o przeniesieniu na prawo niemieckie wsi klasztoru świętokrzyskiego, w tym także Wanacji, co stanowiło istotny krok w kierunku reformy prawnej i administracyjnej w regionie.

Powinności dziesięcinne

Dziesięcina w Wanacji jest ściśle związana z lokalnym kościołem. Początkowo należała do diecezji świętokrzyskiej, a z biegiem lat przeszła pod opiekę prepozyta Wierzbnika.

W 1688 roku opat świętokrzyski przekazał nowo utworzonej prepozyturze klasztoru w Wierzbniku prawo do dziesięciny z łanów, które były poddane w Wanacji. W tym samym czasie, dwóch zagrodników z tej miejscowości miało zobowiązanie do pracy przez trzy dni w tygodniu na potrzeby plebana.

W 1747 roku zauważono, że dziesięcina przeszła już w ręce prepozyta Wierzbnika, co świadczy o dalszym rozwoju tej instytucji.

Natomiast w 1780 roku, transportowano dziesięcinę snopową, która była kierowana do prepozyta Wierzbnika. Wskazuje to na zorganizowany system dostarczania i utrzymywania tego obowiązku przez mieszkańców Wanacji.

Czasy współczesne

Wanacja to nowoczesna część miasta, która mieści się w osiedlu Południe, będącym jednym z dwudziestu osiedli Starachowic.

---

Oceń: Wanacja (Starachowice)

---