Starachowicka Kolej Wąskotorowa

Linie kolejowe

Starachowicka Kolej Wąskotorowa, znana w przeszłości jako Starachowicka Kolej Dojazdowa, to fascynujący przykład polskiej infrastruktury kolejowej.

Oferując trasę o długości 20 km, z czego obecnie w eksploatacji znajduje się około 13 km, kolej ta łączyła od 1950 do 1997 roku Starachowice z Iłżą.

Po przerwie, od 2004 roku, organizowane są letnie kursy na dwóch odcinkach: Starachowice Wschodnie Wąskotorowe do Lipia, który ma długość około 5 km oraz Iłża do Marcule, liczący około 7 km.

Kolej ma swój początek w centrum Starachowic, w dzielnicy Wierzbnik, i przez znaczną część swojej trasy, która częściowo została rozebrana, przebiega przez malowniczą Puszczę Iłżecką. Nastepnie, wzdłuż drogi krajowej nr 9, dociera do położonej na południu Iłży.

W chwili obecnej prowadzone są intensywne prace mające na celu pozyskanie funduszy na odbudowę brakującego odcinka o długości ośmiu kilometrów, co pozwoliłoby na przywrócenie pełnych przewozów na całej trasie i wzbogacenie oferty turystycznej regionu.

Historia

Historia Starachowickiej Kolei Wąskotorowej sięga końca XIX wieku, kiedy to rozwój przemysłowy w regionie doprowadził do powstania znacznej sieci kolei wąskotorowych z rozstawem toru wynoszącym 750 mm. Koleje te łączyły Wielki Piec z Bugajem, kopalniami rudy żelaza oraz wieloma ładowniami drewna, a ich całkowita długość wynosiła około 60 km. Natomiast po dodaniu wybudowanej w 1938 roku kolejki lasów państwowych, łączna długość wzrosła do około 80 km.

Po zakończeniu II wojny światowej zapadła decyzja o budowie kolejowej trasy PKP, która miała łączyć Starachowice z Iłżą, z wykorzystaniem istniejącego już torowiska o długości 20 km. Projekt ten został zrealizowany i zakończony w roku 1950. Wówczas na tej trasie prowadzono zarówno transport towarowy, jak i osobowy, z maksymalną częstotliwością sięgającą sześciu par pociągów dziennie.

Jednak od lat 60. XX wieku, w wyniku zamykania kopalń oraz ograniczenia transportu drewna, zaczęły maleć przewozy. W latach 80. XX wieku kolej wciąż miała swoją rolę, przewożąc rocznie ponad 60 tys. ton towarów. Mimo to, w 1987 roku zawieszono ruch towarowy, a w czerwcu 1988 roku jeszcze raz go wznowiono dla 30 przedsiębiorstw, kończąc jednak całkowicie 1 stycznia 1994 roku.

15 marca 1991 roku doszło do formalnej likwidacji odrębności kolei starachowickiej, która została podporządkowana kolejom w Jędrzejowie. W 1990 roku rozpoczęto organizowanie pociągów turystycznych na zamówienie, a w 1994 roku, w sezonie letnim, uruchomiono regularne kursy turystyczne w weekendy. Niestety, brak kampanii promocyjnej spowodował, że przewozy te cieszyły się niewielkim zainteresowaniem i zostały zakończone w lipcu 1994 roku. To z kolei doprowadziło do likwidacji większości infrastruktury, a wiele z pozostałego taboru przekazano do Jędrzejowa.

W 1995 roku kolej została wpisana do rejestru zabytków nieruchomych województw świętokrzyskiego oraz mazowieckiego. Jednak mimo tego, infrastruktura kolejowa ulegała dalszej degradacji, a kradzieże szyn stały się powszechne. Od 2001 roku Fundacja Polskich Kolei Wąskotorowych rozpoczęła działania mające na celu przywrócenie ruchu na kolei.

W 2003 roku, dzięki mediacjom Fundacji, linia została przejęta od PKP przez władze Starostwa Powiatowego w Starachowicach. Powiat zawarł umowę z Fundacją o użyczeniu majątku kolei, a przygotowania do reaktywacji Starachowickiej Kolei Wąskotorowej zainicjowano, co zakończyło się sukcesem w kwietniu 2004 roku, kiedy to przywrócono przewozy na odcinku Starachowice Wschodnie Wąskotorowe – Lipie. Cztery lata później uruchomiono przewozy na trasie Iłża – Marcule.

Obecnie trwają prace mające na celu pozyskanie funduszy na odbudowę brakującego odcinka o długości ośmiu kilometrów oraz na przywrócenie przewozów na całej trasie. Od 29 kwietnia 2009 roku do 31 grudnia 2010 roku, operatorem kolei było Stowarzyszenie Górnośląskich Kolei Wąskotorowych z Bytomia, a w latach 2011–2019 operatorem było Stowarzyszenie Sympatyków Zabytkowej Jędrzejowskiej Kolei Dojazdowej.

W latach 2013-2018 kolej przewoziła około 6 tysięcy pasażerów rocznie, z wyjątkiem roku 2017, natomiast w 2022 roku liczba ta wyniosła 2,5 tysiąca pasażerów.

Stacje

Na trasie Starachowickiej Kolei Wąskotorowej znajduje się szereg stacji, które odgrywają kluczową rolę w funkcjonowaniu tego systemu transportu. Wśród nich wyróżniają się:

Warto zauważyć, że lokomotywownia znajduje się w odległości zaledwie kilkuset metrów na południe od stacji Starachowice Wschodnie Wąskotorowe.

Tabor

Powiat starachowicki posiada interesujący zestaw taboru kolejowego, który jest kluczowym elementem transportu kolejowego w regionie.

W skład tego taboru wchodzą:

  • dwie lokomotywy spalinowe serii Lyd1, w tym nr 252, która stacjonuje w lokomotywowni w Starachowicach,
  • lokomotywa nr 251, wcześniej eksploatowana w Cukrowni Zbiersk, obecnie znajdująca się w lokomotywowni w Iłży,
  • rumuński wagon osobowy serii Bxhpi o oznaczeniu fabrycznym A20D-P,
  • trzy otwarte wagony letnie ulokowane w Iłży,
  • wagon brankard,
  • wagon kryty, który pełni funkcję pługa odśnieżnego.

Przypisy

  1. Koleje Wąskotorowe w 2022 r. Warszawa: Urząd Transportu Kolejowego, 23.10.2023 r.
  2. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo świętokrzyskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30.09.2024 r. [dostęp 10.02.2018 r.]
  3. Starachowicka Kolej Wąskotorowa: Historia najnowsza – reaktywacja. skw.org.pl. [dostęp 16.04.2016 r.]
  4. Zajfert 2005, s. 43.
  5. Zajfert 2005, s. 42.
  6. Zajfert 2005, s. 41.

Oceń: Starachowicka Kolej Wąskotorowa

★★★★★
Średnia ocena:4.61 Liczba ocen:8